Tomusda ösümlikler ýokary temperatura, güýçli ýagtylyk, guraklyk (suw stres) we oksidleýji stres ýaly köp basyşlara duçar bolýarlar. Betaine, möhüm osmotik sazlaýjy we goraýjy utgaşykly ergin hökmünde ösümlikleriň bu tomus möwsümine garşylygynda möhüm rol oýnaýar. Onuň esasy wezipeleri:

1. Rugsatnamany düzgünleşdirmek:
Öýjük turgor basyşyny saklaň:

Temperatureokary temperatura we guraklyk ösümlikleriň suwuň ýitmegine sebäp bolýar, sitoplazmatik osmotik potensialyň ýokarlanmagyna (has dykyzlaşmagyna) sebäp bolýar, bu bolsa suwuň siňdiriş kuwwaty bolan daş-töweregindäki vakuollardan ýa-da öýjük diwarlaryndan suwsuzlanmagyna we siňmegine sebäp bolýar. Betaine sitoplazmada köp mukdarda ýygnanýar, sitoplazmanyň osmotik potensialyny netijeli peseldýär, öýjüklere ýokary turgor basyşyny saklamaga kömek edýär, şeýlelik bilen suwsuzlanmaga garşy durýar we öýjük gurluşynyň we işiniň bitewiligini saklaýar.

Deňagramly wakuolýar osmotik basyş:

Osmotik basyşy saklamak üçin wakuolda köp mukdarda organiki däl ionlar (K ⁺, Cl ⁻ we ş.m.) ýygnanýar. Betaine esasan sitoplazmada bar we onuň toplanmagy sitoplazma bilen wakuollaryň arasyndaky osmotik basyş tapawudyny deňleşdirmäge kömek edýär, aşa suwsuzlyk sebäpli sitoplazmanyň zeperlenmeginiň öňüni alýar.

2. Biomolekulalary goramak:
Durnukly belok gurluşy:

Temperatureokary temperatura aňsatlyk bilen beloklaryň denaturasiýasyna we hereketsizligine sebäp bolup biler. Betain molekulalary polo positiveitel we otrisatel zarýadlary (zwitterionic) göterýär we wodorod baglanyşygy we gidrasiýa arkaly beloklaryň tebigy üýtgemegini durnuklaşdyryp, ýokary temperaturada gabat gelmezligiň, jemlenmegiň ýa-da denaturasiýanyň öňüni alyp biler. Bu ferment işjeňligini, fotosintezdäki esasy beloklary we beýleki metabolik beloklaryň işini saklamak üçin örän möhümdir.

Gorag film ulgamy:

Temperatureokary temperatura we reaktiw kislorod görnüşleri öýjük membranalarynyň lipid bilýer gurluşyna (tilakoid membranalary we plazma membranalary) zeper ýetirip biler, bu bolsa membrananyň adaty suwuklygyna, syzmagyna we hatda dargamagyna sebäp bolup biler. Betaine membrananyň gurluşyny durnuklaşdyryp, adaty suwuklygyny we saýlama geçirijiligini saklap, fotosintetiki organlaryň we organellleriň bitewiligini gorap biler.

3. Antioksidant goragy:
Osmotik deňagramlylygy saklaň we stres sebäpli dörän ikinji zyýany azaldyň.

Antioksidant fermentleriniň gurluşyny we işjeňligini durnuklaşdyryň (superoksid dismutaz, katalaza, askorbat peroksidaza we ş.m.), ösümligiň antioksidant gorag ulgamynyň netijeliligini ýokarlandyrýar we reaktiw kislorod görnüşlerini arassalamaga gytaklaýyn kömek edýär.
Reaktiw kislorod görnüşlerini gytaklaýyn aýyrmak:

Güýçli gün şöhlesi we tomusda ýokary temperatura ösümliklerde köp mukdarda reaktiw kislorod görnüşleriniň öndürilmegine itergi berip, oksidleýji zeper döredip biler. Betainiň özi güýçli antioksidant bolmasa-da, oňa ýetip bolar:

4. Fotosinteziň goragy:
Temperatureokary temperatura we güýçli ýagtylyk stres fotosinteziň, fotosistemanyň esasy mehanizmine ep-esli zyýan ýetirýär. Betaine, tilakoid membranasyny gorap biler, fotosistem II toplumynyň durnuklylygyny saklap biler, elektron transport zynjyrynyň kadaly işlemegini üpjün edip biler we fotosinteziň fotoinhibisini ýeňilleşdirip biler.

5. Metil donory hökmünde:

Betaine, metionin sikline gatnaşýan janly organizmlerde möhüm metil donorlaryndan biridir. Stres şertlerinde, metil toparlaryny üpjün edip, käbir streslere täsir edýän maddalaryň sintezine ýa-da metabolik kadalaşdyrylyşyna gatnaşyp biler.

Gysgaça aýtsak, tomsuň yssy döwründe ösümliklerde betainiň esasy wezipesi:

Suwuň saklanmagy we guraklyga garşylyk:osmotik kadalaşdyrmak arkaly suwsuzlyga garşy göreş.
Atylylyga garşy gorag:beloklary, fermentleri we öýjük membranalaryny ýokary temperatura zeperinden goraýar.

Okislenmä garşylyk:antioksidant kuwwatyny ýokarlandyrýar we fotooksidatiw zeperleri azaldýar.
Fotosinteziňi sakla:fotosintetiki organlary goraň we esasy energiýa üpjünçiligini saklaň.

Şonuň üçin ösümlikler ýokary temperatura we guraklyk ýaly stres signallaryny kabul edenlerinde, betaine sintez ýoluny işjeňleşdirýärler (esasan hloroplastlarda koliniň iki basgançakly okislenmegi arkaly), stres garşylygyny ýokarlandyrmak we agyr tomus şertlerinde ýaşamak ukybyny ýokarlandyrmak üçin betaini işjeň ýygnaýarlar. Käbir guraklyga we duza çydamly ekinler (şeker şugundyrynyň özi, ysmanak, bugdaý, arpa we ş.m.) betaine ýygnamak üçin güýçli ukyby bar.

Oba hojalygynda betaine ekzogen sepmek, ekinleriň (mekgejöwen, pomidor, çili we ş.m.) tomsuň ýokary temperaturasyna we guraklyk stresine garşylygyny ýokarlandyrmak üçin biostimulant hökmünde ulanylýar.